Wat doet een Romeins archeoloog uit Nederland op een congres over de toekomst van handwevers in India? Wat heeft dat verre verleden te zoeken in debatten over duurzame economische ontwikkeling in de wereld van nu? Het idee is dat succesvolle innovatie altijd op een bepaalde manier verankerd moet zijn in dat wat er al is, ofwel Anchoring Innovation.
About this or that
Van de problemen waar Indiase handwevers mee te maken hebben, weet zo’n archeoloog weinig meer dan de gemiddelde krantenlezer. De Romeinse wereld lijkt vrijwel in niets op de half geïndustrialiseerde chaos die het Indiase subcontinent kenmerkt. Op wat cryptische papyrusteksten, een zwik nietszeggende weefgewichten, en een enkele afbeelding na weten we zo goed als niets van Romeinse wevers. Hun producten? Extreem zeldzaam, zeker in het centrum van de antieke wereld. Alleen uit laatantiek Egypte zijn wat grotere hoeveelheden kleding bekend.
Ook op het tweede gezicht vallen er nog wel wat vragen te stellen bij zo’n onderneming. Is het misschien niet wat neokoloniaal om als westerse wetenschapper aan de hand van een toch behoorlijk hypothetisch verhaal over de Romeinse textieleconomie even te gaan uitleggen hoe ze in India hun weefgetouwen klaar moeten maken voor de eenentwintigste eeuw? Natuurlijk is Romeinse geschiedenis ontzettend interessant, maar wat heeft dat verre verleden te zoeken in debatten over duurzame economische ontwikkeling in de wereld van nu? Is dit niet één van de excessen van de toenemende druk op academici om verworven wetenschappelijke kennis zo snel mogelijk nuttig in te zetten?
Handweven in India
Het congres Crafts and Innovation, over innovatie in handweven in India, was een uniek evenement. Wetenschappers, wevers en activisten verzamelden zich op een tot congrescentrum omgetoverd schoolplein in de stad Chirala, een wat afgelegen weversstad aan de oostkust van India. Van heinde en verre waren wevers afgereisd. Sommigen hadden er meer dan vier dagen over gedaan om Chirala te bereiken. Veel groepen hadden een weefgetouw meegenomen en opgesteld in een speciaal daartoe ingerichte zone. Hier stonden de afgevaardigden urenlang naar elkaars werk te kijken.
Elders werd er gepraat. Veel gepraat. Plenair en in groepen. Gediscussieerd. Kennis uitgewisseld. Door de wevers onderling – in een veelvoud aan talen. Door wevers en de activisten die voor hen opkomen. Door wetenschappers uit India, Europa en Amerika. Onder hen innovatiewetenschappers, organisatiedeskundigen, arbeidshistorici en een aantal oudheidkundigen. Hoe kan innovatie leiden tot duurzame toekomst voor de traditionele Indiase textieleconomie?
Globalisering
Had dat dan zin? Ja, dat had toch best wel zin. Niet omdat studie van de klassieke oudheid direct tot allerlei kant-en-klare oplossingen voor Indiase wevers leidt. Wel omdat het verleden – ook het oude Griekenland en Rome – in meer algemene zin van alles te melden heeft over de toekomst. Immers, de Indiase handwevers moeten door industrialisering en globalisering op zoek naar een nieuw plan voor de toekomst.
Dat gold in het verleden ook, bij herhaling, voor ambachtslieden in de antieke wereld. Door globalisering veranderden consumenten en markten. Innovatie was daarmee een natuurlijk onderdeel van de antieke ambachtspraktijk. Ook al uitte zich dat niet direct in allerlei technologische sprongen voorwaarts.
Anchoring Innovation
Nadenken over hoe een ontwikkeling zich in andere historische periodes manifesteerde, en tot welke veranderingen dat leidde binnen bestaande technologische kaders, helpt bij het zoeken naar innovatie van traditionele ambachten in het nu. Het dwingt je ertoe na te denken over hoe innovatie werkt. Een belangrijk idee dat hierbij centraal stond, is het concept van Anchoring Innovation. Dit concept wordt op dit moment door de Nederlandse classici en oudhistorici in een groot onderzoeksproject uitgewerkt.
Het idee achter Anchoring Innovation is dat succesvolle innovatie altijd op een bepaalde manier verankerd moet zijn in dat wat er al is. Zo moet je als wever zoeken naar manieren om vanuit wat je kan iets nieuws te gaan doen dat aansluit bij wat de veranderende, globaliserende markt vraagt.
Teksten uit de Romeinse keizertijd laten zien hoe wevers zich op zo’n verankerde manier aanpasten aan veranderende marktomstandigheden. Bijvoorbeeld door, vanuit hun eigen traditie, mantels en tunieken te maken die pasten bij de nieuwe, kosmopolitische kledingstijl die in veel Romeinse steden de norm werd. Globalisering leidde, ook in de Romeinse wereld, tot verankerde innovatie in kledingcultuur en in textielproductie.
Het verleden als veilige ruimte
Kijken naar het verre verleden is bovendien ook zinnig om een andere reden. Het gesprek dat de Indiase wevers en activisten voeren over hun heden en hun toekomst, is niet altijd even gemakkelijk. Het wordt in zekere zin al jaren gevoerd. Dat betekent dat denkkaders goeddeels vastliggen en stellingen zijn ingenomen. Vakbondskretologie is nooit ver weg. Er wordt voortdurend gewezen naar de falende Indiase overheid en geroepen om betere wetten en subsidies.
De noodzaak voor beter beleid is volstrekt apert. Sommige verhalen die je hoort over de effecten van recent beleid zijn schrijnend, maar er is meer nodig en mogelijk dan dat alleen. Ook de wevers zelf moeten deels het wiel opnieuw uitvinden. Hier biedt het verre verleden een uitweg. Een historische parallel is niet alleen een potentiële bron van inspiratie, maar ook ontdaan van alle beladenheid die het heden kenmerkt. Het verleden is een veilige discussieruimte.
Link naar het heden
Dit maakt het wat makkelijker om te praten over onderwerpen die bij gesprekken over het hier en nu vaak ondergesneeuwd raken. Bijvoorbeeld: welke marktstrategieën kunnen wevers zelf ontwikkelen? Hoe kunnen ze hun ambacht betekenisvol vernieuwen? Hoe kunnen ze hun product beter toespitsen op de grillen van de markt? Hoe kunnen ze hun publiek beter bereiken?
De Romeinse wereld kan niet al die vragen beantwoorden, maar kan wel aanzetten tot nadenken. Het belang daarvan werd ook prompt erkend. ‘Wat jullie doen met de rol van innovatie in ambachten bij Grieken en Romeinen, dat moeten wij hier ook gaan doen met onze ambachtsgeschiedenis.’
Het verleden is vaak betwist gebied, maar als het om ambachten gaat is dat vaak juist niet het geval. Dan biedt het ruimte om constructiever na te denken over de toekomst.
Fotocredits:
Hoofdfoto: Chirala (Andhra Pradesh, India): Handwever in actie (Foto: Miko Flohr)
Afb. 1: Indiase wevers en activisten discussiëren over de toekomst van hun vak (Foto: Miko Flohr)
Katoenververij in Chirala, Andhra Pradesh, India. (Foto: Miko Flohr)
Miko Flohr werkt als universitair docent aan de Universiteit Leiden.
Kijk hier voor een beschrijving van zijn onderzoek.